Metody wspierania dziecka niebędącego obywatelem polskim w kryzysie wywołanym trudnościami adaptacyjnymi związanymi z różnicami kulturowymi i wcześniejszym kształceniem za granicą.
Dzieci uchodźców, imigrantów oraz Polaków powracających do kraju w polskiej placówce oświatowej: szkole/przedszkolu mierzą się z szeregiem trudności adaptacyjnych. Sytuacja każdego dziecka może być inna, zwykle warunkuje ją stopień znajomości języka polskiego.
O ile nie budzi wątpliwości konieczność zapewnienia dzieciom nauki języka polskiego czy zorganizowania dodatkowych zajęć wyrównawczych, o tyle często zadawanym pytaniem jest to, jak pomóc dzieciom przezwyciężyć poczucie wyobcowania, niepewności
i zagrożenia?
Co zrobić, gdy w placówce pojawia się cudzoziemiec?
Pierwszym krokiem podejmowanym w przedszkolu po przyjęciu dziecka przybywającego z zagranicy powinno być wstępne rozpoznanie jego sytuacji prawnej i rodzinnej. Następnie należy przeanalizować dokumentację dotychczasowej edukacji dziecka i przeprowadzić wywiad z rodzicami. Dane zebrane podczas wywiadu stanowią często najważniejsze źródło wiedzy o dziecku i pozwalają zaplanować odpowiednie wsparcie w procesie adaptacji w nowej rzeczywistości.
Kolejnym krokiem jest przeprowadzenie diagnozy specjalnych potrzeb edukacyjnych dziecka w kontekście konieczności zapewnienia pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz organizacji wsparcia na terenie przedszkola. W tym celu możliwe jest powołanie Zespołu ds. udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w skład którego wchodzą nauczyciele
i specjaliści. Do zadań zespołu należy w szczególności:
- postawienie diagnozy specjalnych potrzeb edukacyjnych,
- rozpoznanie mocnych i słabych stron dziecka,
- zaplanowanie działań wspierających,
- określenie niezbędnych działań wspierających i pomocowych.
Ważne! Dziecko trafiające do przedszkola/szkoły najczęściej nie posiada diagnozy wydanej przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną. Przed wystąpieniem do poradni o przeprowadzenie diagnozy zawsze należy uzyskać zgodę rodziców.
Dopiero zdiagnozowanie potrzeb dziecka przybywającego z zagranicy umożliwia zaplanowanie kompleksowych działań ukierunkowanych na wsparcie go w rozwoju oraz adaptacji w nowym otoczeniu.
Indywidualizacja pracy z dzieckiem cudzoziemskim.
Na nauczycielach spoczywają także obowiązki związane z indywidualizacją pracy, zgodnie z ustawową obligacją do dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do jego możliwości psychofizycznych. Planując indywidualizację pracy z dzieckiem niebędącym obywatelem polskim, należy szczególną uwagę zwrócić na:
- adaptację treści kształcenia do możliwości i potrzeb dziecka,
- obniżenie wymagań i skupienie na postępach edukacyjnych,
- różnicowanie form weryfikowania wiedzy,
- wprowadzanie adekwatnych form pracy na zajęciach,
- wykorzystywanie pomocy dydaktycznych ułatwiających dziecku opanowanie materiału.
W przypadku stwierdzenia, że wsparcie zapewnione przez nauczycieli nie będzie lub nie jest efektywne, wskazane jest przeprowadzenie pogłębionych badań diagnostycznych w poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Cztery sfery trudności dziecka, które wcześniej kształciło się za granicą.
Stworzenie w przedszkolu warunków do nauki języka polskiego oraz wyrównywania różnic programowych to tylko jeden z aspektów wsparcia, które trzeba zapewnić w przedszkolu dziecku przybywającego z innego kręgu kulturowego oraz nieposługującemu się w wystarczającym stopniu znajomością języka polskiego. Szczególną uwagę należy zwrócić bowiem na trudności, z którymi mierzy się osoba zmieniająca środowisko edukacyjne. Trudności, z którymi zmaga się dziecko można podzielić na cztery kategorie wyróżnione ze względu na strefy funkcjonowania:
Sfera emocjonalno-społeczna:
- kryzys tożsamości, zawieszenie między kulturą wychowania a kulturą kraju zamieszkania,
- przejawianie wzorców zachowań wynikających z odmienności kulturowej,
- zaburzenia emocjonalne, poznawcze i społeczne, wynikające z przeżywania traumatycznych wydarzeń związanych z opuszczeniem ojczyzny (dotyczy przede wszystkim dzieci uchodźców),
- poczucie osamotnienia i zagubienia,
- niepewność i poczucie zagrożenia związane z brakiem stabilności życiowej,
- nadpobudliwość i zachowania agresywne,
- frustracja związana z brakiem zdolności do radzenia sobie z problemami,
- bezsilność wywołana trudnościami w nawiązywaniu relacji społecznych.
Sfera kontaktów z rówieśnikami:
- bariera językowa utrudniająca nawiązywanie relacji, rozumienie sytuacji społecznych,
- bariera kulturowa (zwyczaje, normy zachowań) stanowiąca źródło nieporozumień
i konfliktów, - odmienny stosunek do zwyczajów i zasad,
- brak akceptacji ze strony rówieśników, niezrozumienie odmienności
i brak tolerancji na tle rasowym.
Sfera kontaktów z osobami dorosłymi:
- bariera językowa utrudniająca kontakt, rozumienie instrukcji i wskazówek,
- bariera kulturowa (zwyczaje, normy zachowań), która może być blokadą w poszukiwaniu pomocy, zgłaszaniu trudności,
- odmienne postawy wobec nauczycieli ukształtowane w dotychczasowym systemie edukacji (np. zwracanie się do nauczyciela po imieniu typowe dla systemu za granicą, w polskich placówkach edukacyjnych będzie odbierane jako naruszenie granic kulturalnego zachowania wobec nauczyciela).
Sfera umiejętności edukacyjnych:
- różnice w poziomie wiedzy i umiejętności wynikające z odmiennej organizacji oraz wymagań edukacyjnych w systemach różnych krajów,
- bariera językowa utrudnia lub uniemożliwia rozumienie treści programowych, w związku z tym wpływa znacząco na efekty edukacyjne,
- brak motywacji i zaniżone aspiracje wynikające z braku sukcesów,
- problemy z przyswajaniem wiedzy wynikające z niedostatecznej znajomości języka polskiego.
Występowanie wyżej wspomnianych trudności oznacza dla każdego nauczyciela konieczność regularnego uwzględnienia w pracy działań na rzecz budowania tolerancji i akceptacji różnic kulturowych przy uwzględnieniu specyficznych potrzeb adaptacyjnych tych dzieci.
Wskazówki dla nauczyciela do bieżącej pracy z dzieckiem niebędącym obywatelem polskim.
Za wspieranie dziecka cudzoziemskiego w procesie adaptacji oraz wyrównywania różnic programowych odpowiadają wszyscy pracujący z nim członkowie rady pedagogicznej. Oprócz pomocy instytucjonalnej należy więc podejmować działania ułatwiające mu funkcjonowanie w środowisku rówieśniczym oraz podczas zajęć edukacyjnych. Skuteczne, często z pozoru oczywiste, czynności wspierające dziecko to:
- przygotowanie dzieci z danej grupy na pojawienie się dziecka niebędącego obywatelem polskim, zwrócenie uwagi na jego potrzeby oraz brak znajomości lub słabą znajomość języka polskiego,
- wykonanie dekoracji powitalnej w języku ojczystym dziecka,
- wyznaczenie „przewodnika”, który będzie wpierał dziecko we wdrożeniu się w funkcjonowanie przedszkola,
- oprowadzenie dziecka po przedszkolu przez wychowawcę, zwrócenie uwagi na oznaczenia pomieszczeń, które mogą okazać się kluczowe w przypadku problemów z nawiązaniem komunikacji werbalnej,
- opracowanie i wdrożenie obrazkowego systemu komunikacji z dzieckiem (w przypadku dziecka nieposługującego się językiem polskim),
- wydawanie prostych poleceń, popartych gestem ułatwiających dziecku zrozumienie przekazywanych treści,
- włączanie w treści nauczania tematów dotyczących wielokulturowości, tolerancji, migracji,
- uczenie dzieci podstawowych zwrotów słownych (np. dzień dobry, cześć, dziękuję, itp.) w języku ojczystym dziecka niebędącego obywatelem polskim,
- organizacja w grupie „ Dnia uchodźcy”, włączenie rodziców dziecka w obchody tego święta;
- wdrażanie wielozmysłowych metod nauczania, umożliwiających dziecku zrozumienie przekazywanych treści;
- chwalenie każdego sukcesu i postępu dziecka cudzoziemskiego, dostrzeganie małych osiągnięć, w szczególności w odniesieniu do postępów związanych z posługiwaniem się językiem obcym,
- uwzględnienie wolniejszego tempa pracy podczas planowania zajęć, a w razie potrzeby zmniejszenie liczby ćwiczeń i zadań do rozwiązania,
- angażowanie dziecka we wszystkie zadania grupy przedszkolnej, powierzanie mu obowiązków, z których musi się wywiązać,
- dostrzeganie mocnych stron dziecka – w szczególności tych, dzięki którym będzie mogło pokazać pozostałym dzieciom swoją wartość, np. uzdolnienia plastyczne, taneczne.
Mocne strony i pozytywny wkład w życie społeczności przedszkolnej.
Obecność dziecka pochodzącego z innej kultury wnosi do grupy przedszkolnej nowe wartości, stwarza okazję dla kształtowania postawy akceptacji dla inności i różnorodności. Przedszkolaki mają okazję uczyć się tolerancji, empatii, okazywania pomocy i wsparcia. Warto pamiętać, że zaciekawienie innym stylem bycia, wyglądem lub strojem motywuje do inicjowania relacji rówieśniczych, a dzielenie się zwyczajami, tradycją i kulturą innego kraju poszerza wiedzę dzieci o świecie.
Dziecko wychowane w innym kraju może stanowić także źródło wartościowej wiedzy dla nauczycieli. Inna kultura, zwyczaje i tradycje mogą i powinny inspirować pedagogów do działań wychowawczych na rzecz integracji, tolerancji i akceptacji.
Beata Zawadzka, psycholog